INEhrM-IIJ

INSTITUTO DE INVESTIGACIONES JURíDICAS-UNAM. INSTITUTO NACIONAL DE ESTUDIOS HISTóRICOS DE LAS REVOLUCIONES DE MéXICO ...
64MB Größe 6 Downloads 69 vistas
CróniCa del Constituyente

Djed Bórquez

bIbLIotECA CoNStItuCIoNAL

INEhrM-IIJ

i n St i tuto

S ecretaría de e ducación P ública i n Stituto de i nve Stigacione S J urídica S - unam n acional de e StudioS H iStóricoS de la S r evolucione S

de

m éxico

Juan de dioS boJórquez (1892-1967) nació en San Miguel de horcasitas, Sonora, el 8 de marzo de 1892. Ingeniero agrónomo y escritor que publicó bajo el pseudónimo Djed bórquez. Fue diputado constituyente; diputado a la XXIX Legislatura del Congreso de la unión; ministro de México en honduras, Guatemala y Cuba; secretario de Gobernación (1934-1935). Entre varias, ss autor de las obras: Yorem Tamegua (1923); Calles (1925); El Héroe de Nacozari (1926); Orientaciones de la estadística en México. Conferencia sustentada en la Sociedad Mexicana de Geografía y Estadística, el 14 de mayo de 1929; Sonot, libro semi-salvaje de amor y rebeldía (1929); 15 cuentos juveniles (1931); Lázaro Cárdenas. Líneas biográficas (1933); Crónica del Constituyente (1938, 1985, 1992); Los agrónomos de México (1959). El libro que el lector tiene en sus manos, publicado por primera vez en 1938, 21 años después de la reunión del Congreso Constituyente en Querétaro, es un ameno relato de la conformación del colegio electoral, el inicio de las sesiones, los primeros debates, la discusión de los artículos, las divisiones del Congreso. Constituye una emotiva narrativa del proceso que culminó con la elaboración de nuestra Carta Magna, de la pluma de uno de sus participantes.

Crónica del Constituyente

BIBLIOTECA CONSTITUCIONAL

INEHRM-IIJ

del

C omité pa r a l a C onmemor ación C entena r io de l a C onstitución Política de los E sta dos U nidos M ex ica nos E nr ique P eña Nieto Presidente de los Estados Unidos Mexicanos



José G onzá lez Mor fín R aúl C erva ntes A ndr a de Presidente de la Cámara de Diputados del Congreso de la Unión

Presidente de la Cámara de Senadores del Congreso de la Unión

Jua n N. Silva M eza Presidente de la Suprema Corte de Justicia de la Nación y del Consejo de la Judicatura Federal

Crónica del Constituyente

R epr esen ta n tes Poder Ej ecu t i vo Feder a l M iguel Á ngel O sor io C hong E milio C huay ffet C hemor

Secretario de Gobernación

Secretario de Educación Pública

Dj e d B órqu e z

Poder L egi sl at i vo Feder a l A r noldo O choa G onzá lez E nr ique Burgos G a rcí a

Diputado Federal

Senador de la República

Pode r Ju dic i a l

de l a

Feder ación



José R a món C ossío D í a z M a nuel E r nesto S a lom a Ver a



Ministro de la Suprema Corte de Justicia de la Nación

Magistrado Consejero de la Judicatura Federal

Patr ici a G a lea na Secretaria Técnica

Consejo Sonia Alcántara Magos Héctor Fix-Zamudio Andrés Garrido del Toral Aurora Loyo Brambila

a se sor

Rolando Cordera Campos Sergio García Ramírez Olga Hernández Espíndola Ricardo Pozas Horcasitas Gloria Villegas Moreno

Arnaldo Córdova Javier Garciadiego Sergio López Ayllón Pedro Salazar Ugarte

Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam Instituto Nacional de Estudios Históricos de las Revoluciones México, 2014

de

México

Con ten ido Secretaría de Educación Pública Secretario de Educación Pública Emilio Chuayffet Chemor Subsecretario de Educación Superior Fernando Serrano Migallón

Instituto Nacional de Estudios Históricos de las Revoluciones de México

Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam

Directora General Patricia Galeana

Director Dr. Héctor Fix-Fierro

Consejo Técnico Consultivo Fernando Castañeda Sabido, Luis Jáuregui, Álvaro Matute, Érika Pani, Ricardo Pozas Horcasitas, Salvador Rueda Smithers, Adalberto Santana Hernández, Enrique Semo, Mercedes de Vega Armijo y Gloria Villegas Moreno.

Secretaria Académica Dra. Mónica González Contró Jefa del Departamento de Publicaciones Dra. Elvia Lucía Flores Ávalos

Primera edición: Editorial Botas, 1938 Segunda edición: Partido Revolucionario Institucional (pri), 1985 Tercera edición: inehrm, 1992 Cuarta edición: inehrm-iij-unam, 2014 Primera reimpresión de la cuarta edición: inehrm-iij-unam, 2014 ISBN: 978-607-9276-57-7, Biblioteca Constitucional (obra completa) ISBN: 978-607-9276-60-7, Crónica del Constituyente Derechos reservados ©

Instituto Nacional de Estudios Históricos de las Revoluciones de México (inehrm) Francisco I. Madero núm. 1, San Ángel, Del. Álvaro Obregón, México, 01000, D. F.

w w w. i n e h r m . g o b . m x ©

Instituto de Investigaciones Jurídicas (iij-unam) Circuito Maestro Mario de la Cueva s/n Ciudad de la Investigación en Humanidades Ciudad Universitaria, 04510, México, D. F.

w w w. j u r i d i c a s . u n a m . m x Impreso y hecho en México

I n t roducc ión Patricia Galeana .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix I nstituto Nacional de E studios H istóricos de las R evoluciones de M éxico

P r e se n tac ión Oscar Cruz Barney . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii I nstituto de I nvestigaciones Jurídicas-unam

Cron ic a del Const i t u y e n t e de Dj ed B órqu e z

pr i m er a pa rte Albores del Siglo xx. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Plan de San Luis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Agricultura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 El Cuartelazo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 La Revolución Constitucionalista. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 El Plan de Guadalupe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Sonora en 1913 y 1914. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 ¡Veracruz!.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Decreto del 12 de diciembre de 1914. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Las grandes batallas.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Decreto de Obregón sobre el Salario Mínimo.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 En México: 1916. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Decreto del 14 de septiembre de 1916. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Convocatoria al Constituyente.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

VI • Con te n i d o

C on t e n ido • V I I

segu n da pa rte Sesiones preliminares.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Colegio Electoral.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 1o. de diciembre de 1916. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Henos aquí. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Primeros debates sobre la Constitución. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Profundizando.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Paréntesis A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Sigue el Artículo Tercero.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 División del Congreso. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Libertad de Imprenta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Paréntesis B.— El Congreso por dentro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Libertad de reunión.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 El Artículo xvi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Aclaraciones y Artículo 18. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Hacia el Artículo 123. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Seguimos en el 5o.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Otros artículos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Enero de 1917. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Triunfan las izquierdas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 La lucha parlamentaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Sesiones borrascosas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 El lío territorial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 La ciudadanía continental. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 Mucho trabajo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 El fuero militar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Protocolo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Trabajos ordinarios.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 El Congreso madura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Un proyecto memorable. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Un voto particular de Jara.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 La división de poderes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Contra la monotonía. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 El Banco Unico de Emisión. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Sigue el Artículo 28. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Varios artículos importantes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Comentarios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 Nacionalidades.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 Del Poder Judicial. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 Sesión dominical. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Libertad municipal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 Contra los vicios y en pro del trabajo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 Noche del 23 de enero. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Últimos trabajos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 El 115: Municipio Libre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 ¿Estado seco?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 63a. sesión ordinaria.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 Experiencia adquirida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383 64a. sesión ordinaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 La lucha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393 Manifiesto a la Nación.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 65a. sesión ordinaria.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400 66a. sesión ordinaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412 La sesión permanente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 Continúa la sesión permanente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 Al terminar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467 La despedida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 Historieta Re-Constituyente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490 Las reformas a la Constitución. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493 Las reformas posteriores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Frutos obtenidos.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498 Cinco siluetas de constituyentes.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501 Jara. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501 Lizardi.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503 Monzón.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505 Múgica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506 Rojas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510

Nota final. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513 Nómina alfabética. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

In troducción Patricia Galeana Instituto Nacional de Estudios H istóricos de las R evoluciones de M éxico

B

ajo el seudónimo “Djed Bórquez”, Juan de Dios Bojórquez escribió la Crónica del Constituyente publicada en 1938. Con un estilo ameno y sencillo nos da su visión de la situación anterior, durante y después del Congreso Constituyente de Querétaro. Divide su obra en dos partes. En la primera, expone los antecedentes de la conformación de esta gran asamblea, haciendo particular referencia a la situación en que se encontraba nuestro país en los albores del siglo xx, derivada de la dictadura de Porfirio Díaz, así como a la contribución de las ideas de los hermanos Flores Magón para darle fin al régimen porfirista. Este apartado incluye los principales documentos del proceso revolucionario: el Plan de San Luis; el Plan de Guadalupe con sus reformas y adiciones; el Decreto sobre el salario mínimo, que expidió el general Álvaro Obregón en su calidad de Jefe del Ejército de Operaciones, autorizado por Carranza, en nombre de la Revolución. También aparece la Convocatoria al Congreso Constituyente de Querétaro del que, a sus 24 años, Bojórquez fue integrante como diputado suplente por el 4º distrito de Villa de Altar, Sonora, su estado natal. En la segunda parte de esta Crónica, Bojórquez refiere lo sucedido en las sesiones preliminares del Congreso, que se llevaron a cabo tanto en la antigua Academia de Bellas Artes de Querétaro como en el Colegio Electoral. Continúa con la sesión inaugural del período único de sesiones ◆ IX ◆

X • In troducción

Patr ic ia Ga l e a na • X I

del Constituyente. Destaca las ideas de Venustiano Carranza en su proyecto de Constitución: la reivindicación del juicio de amparo, para que los derechos y libertades se garanticen; entre esos derechos incluyen la propiedad de la tierra; la facultad del Congreso para expedir leyes en materia laboral en beneficio de la clase obrera; la independencia de los poderes y la inoperancia de la vicepresidencia. Bojórquez continúa su Crónica conforme al desarrollo de las sesiones del Constituyente. Hace constar que para su descripción se está apegando en todo momento a la verdad histórica y que el Diario de los Debates del Constituyente le ha servido de guía. Destaca los grandes debates de los artículos 3º, 27 y 123, que buscaron dar satisfacción a las demandas de la Revolución en materias de educación, propiedad de la tierra y derechos laborales, respectivamente. Otros temas que pone de relieve son el municipio, el fuero militar y la libertad de cultos. Al concluir su obra exclama: “¿Se explican ahora el regocijo y la emoción de los constituyentes, al terminar sus labores, el 31 de enero de 1917?” Juan de Dios Bojórquez nació el 8 de marzo de 1892, en San Miguel de Horcacitas del Estado de Sonora y en 1912 obtuvo el título de Ingeniero Agrónomo por la Escuela Nacional de Agricultura, con sede en el Convento de San Jacinto, en la ciudad de México, antecedente de la actual Universidad Autónoma de Chapingo. En 1913, Bojórquez se incorporó al movimiento Constitucionalista en contra de Victoriano Huerta. Posteriormente, ingresó a trabajar a la Secretaría de Fomento y Comunicaciones que marcó el comienzo de una activa vida política, diplomática y periodística al llegar a ser secretario de la Comisión Local Agraria de Sonora, diputado constituyente, ministro de México en Honduras, Guatemala y Cuba, Secretario de Gobernación, diputado federal, entre otros cargos públicos, así como fundador de El Sector, con oficiales del ejército mexicano partidarios del general Álvaro Obregón (1915); en ese mismo año fue director de El Instante, y en 1931 lo fue de El Nacional.1

Como escritor, Juan de Dios Bojórquez cuenta con una amplia obra en distintos géneros; escribió novela, relato, biografías, crónicas y ensayos, entre los que podemos destacar: Calles (1923), Pasando por París (1929), La Inmigración Española en México (1932), Lázaro Cárdenas. Líneas biográficas (1933), Obregón, aspectos de su vida, en colaboración con Juan de Dios Robledo et al. (1935), además de esta Crónica del Constituyente (1938) y de Forjadores de la Revolución mexicana (1960), entre otras.2 Su Crónica del Constituyente se enriquece con el análisis del autor sobre las corrientes ideológicas más representativas que prevalecían al interior de la asamblea, tanto de radicales o jacobinos como de aquellos que defendían las tesis carrancistas. Contiene también diversas imágenes de la época desde la primera página de la Constitución, una fotografía de Venustiano Carranza, de las diputaciones de Sonora y de Coahuila. Destaca aquella con los integrantes de la Comisión de Estudio del artículo 123 constitucional que dieron vida al precepto fundamental para la vida de nuestro país sobre el derecho a un trabajo y salarios justos; en ésta aparecen Luis G. Monzón, Pastor Rouaix, Francisco J. Múgica, Cándido Aguilar, Heriberto Jara, Andrés Molina Enríquez, Jorge E. von Versen y Héctor Victoria, entre otros. También se incluyen las dos fotografías más representativas del momento histórico del juramento a la Constitución, por los diputados constituyentes y por Venustiano Carranza en el antiguo Teatro Iturbide o Teatro de la República. Además de referir la parte formal del Congreso Constituyente, Bojórquez nos da la reseña del banquete que los diputados constituyentes ofrecieron a Venustiano Carranza al concluir las sesiones la noche del miércoles 31 de enero de 1917. En él, Luis Manuel Rojas, Presidente del Constituyente de Querétaro, dirigió un elogioso discurso al Primer Jefe: “Usted conoce a fondo las necesidades y aspiraciones del pueblo mexicano, usted conoce muy bien la fecunda y práctica historia de este país, y ha vivido muchas de sus páginas angustiosas y amargas; usted conoce muy bien a los hombres con sus

Diccionario de Escritores Mexicanos, Centro de Estudios Literarios, unam, México, 1967, pp. 45 y 46.

2 Sonot (1917), Yorem Tamegua (1923), Apuntes sobre la vida del General Jesús M. Garza (1923), El Héroe de Nacozari (1926), El Mundo es Igual (1930), Champ (1932), “María Madre” del archipiélago Islas Marías en el Océano Pacífico (1937) y Hombres y aspectos de México en la tercera etapa de la revolución (1964).

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1

X II • In troducción

naturales pasiones y flaquezas, porque cinco años de lucha enseñan más que cinco siglos de la vida tranquila de los pueblos”. Este discurso sirvió de corolario a la transcendente obra de Carranza al elaborar el proyecto de Constitución que sirvió de base a la discusión y aprobación de la reforma integral a la Constitución de 1857. Para concluir su Crónica, Bojórquez hace una interesante semblanza de cinco diputados constituyentes que distingue por su participación tanto en las sesiones de la asamblea como en el movimiento revolucionario: Heriberto Jara, Fernando M. Lizardi, Luis G. Monzón, Francisco J. Múgica y Luis Manuel Rojas. En el marco de la conmemoración del Centenario de la Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos, el Instituto de Investigaciones Jurídicas de la unam y el Instituto Nacional de Estudios Históricos de las Revoluciones de México reeditan la Crónica del Constituyente de Juan de Dios Bojórquez, fuente primaria para nuestra historia constitucional.



Pr e sen tación Oscar Cruz Barney* Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam

H

acia 1903 se hicieron los preparativos de la sexta reelección de Díaz para el periodo 1904-1910. Porfirio Díaz, que contaba ya con 73 años de edad, accedió a la creación de la vicepresidencia (que pasó a ocupar Ramón Corral en 1904) para que en caso de fallecimiento hubiera alguien que llenara el vacío presidencial. En 1908, Díaz declaró ante el periodista estadounidense Creelman que tenía el firme deseo de separarse de la Presidencia de la República y que miraría como una bendición el surgimiento de un partido de oposición. Así, se pensó en Bernardo Reyes como candidato presidencial; sin embargo, éste no aceptó la candidatura y Díaz le dio una comisión en el exterior. Entonces surgió Francisco I. Madero, quien en ese año publicó el libro La sucesión presidencial en 1910. En él Madero proponía la organización de un partido cuyo objetivo fuera alcanzar la libertad del sufragio y la no reelección. * Expresidente del Ilustre y Nacional Colegio de Abogados de México, Senador de la Unión Iberoamericana de Colegios y Agrupaciones de Abogados uiba, Secretario Regional-Región ii (América) de la Union Internationale des Avocats. Cruz Distinguida de Primera Clase de la Orden de San Raimundo de Peñafort, Gran Cruz al Mérito en el Servicio de la Abogacía que concede el Consejo General de la Abogacía Española, Cruz de San Ivo del Real e Ilustre Colegio de Abogados de Zaragoza, Medalla de Honor del Ilustre Colegio de Abogados de Madrid, Mención de Honor del Ilustre Colegio de Abogados de Sevilla, Miembro de Honor del Ilustre Colegio de Abogados de Valencia, Medalla al Mérito del Ilustre Colegio de Abogados de Oviedo. Académico de la Academia Mexicana de Jurisprudencia y Legislación, Investigador Nacional Nivel iii, Investigador del Instituto de Investigaciones Jurídicas de la unam. Premio Nacional Malinalli 2013.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

◆ XIII ◆

X IV • Pre se n tación

O s ca r C ru z B a r n e y • X V

El gobierno propuso a Díaz y a Corral para la presidencia y vicepresidencia de la República en el periodo que iniciaría en 1910. Por su parte, Madero fue postulado junto con Vázquez Gómez. Sin embargo, los resultados de las elecciones fueron por completo favorables a Díaz, y Madero fue aprehendido y enviado a San Luis Potosí. Después de algunos días, lo pusieron en libertad y escapó de la vigilancia del gobierno para refugiarse en Estados Unidos.1 La Revolución se inició con el Plan de San Luis del 5 de octubre de 1910, que señaló las seis de la tarde del 20 de noviembre para el levantamiento. En mayo de 1911, Díaz partió de Veracruz rumbo a Europa, luego de que Madero fue aclamado en la capital.2 Las lagunas que dejó el movimiento de Madero trataron de llenarse con nuevos movimientos, como el de Emiliano Zapata en el estado de Morelos, quien expidió el Plan de Ayala el 28 de noviembre de 1911, en Villa de Ayala, Morelos, con el lema: “Reforma, Libertad, Justicia y Ley”, suscrito por los generales Emiliano y Eufemio Zapata, Otilio E. Montaño, Jesús Morales, Próculo Capistrán y Francisco Mendoza, así como otros militares. El plan trataba de la restitución de los terrenos, montes y agua a los ciudadanos y pueblos cuando éstos comprobaran su calidad de propietarios con los títulos correspondientes. Establecía además las bases para dotar de tierras, montes y aguas a los ciudadanos y pueblos; con tal objeto se expropiaría, previa indemnización, la tercera parte de los monopolios a los propietarios, para entregárselas a ciudadanos y poblaciones a fin de crear ejidos, colonias, fundos legales y campos de sembradura o de labor. Los hacendados, científicos y caciques que se opusieran al Plan de Ayala serían sancionados con la nacionalización de dos terceras partes de sus tierras, montes y aguas, las que se destinarían a cubrir las indemnizaciones de los adeudos, caídos en la defensa del Plan. En el norte de la República se alzaron Orozco, Félix Díaz y Bernardo Reyes. En 1913, con el movimiento de La Ciudadela, encabezado por el general Manuel Mondragón, Victoriano Huerta tomó el poder después 1 Emilio Rabasa, La evolución histórica de México, Librería de la viuda de Ch. Bouret, México, 1920, pp. 205-213. 2 Una interpretación de la Revolución en Rojas Amandi, Víctor (Coord.), Derecho y Revolución, México, Editorial Porrúa, 2012.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

de la renuncia y asesinato de Madero y José María Pino Suárez. Ante esta nueva situación, Venustiano Carranza, gobernador de Coahuila, se pronunció el 19 de febrero de 1913 y desconoció a Huerta. A Carranza se unió el gobernador de Sonora, y se inició la etapa Constitucionalista de la Revolución, que pretendía restaurar la vigencia de la Constitución de 1857. Expidieron el Plan de Guadalupe en la hacienda del mismo nombre, Coahuila, signado por distinguidos militares como Jacinto B. Treviño y Lucio Blanco. A partir de entonces, Carranza quedó a cargo de la legitimidad constitucional, que ejerció como presidente interino de la República y al frente del Ejército Constitucionalista. El Plan, compuesto por siete artículos, se pronunciaba por el desconocimiento del general Victoriano Huerta; se refería a los Poderes Legislativo y Judicial, los gobiernos de los estados fieles al usurpador, la designación de Carranza como primer jefe del Ejército Constitucionalista y presidente interino de la República y a la convocatoria de elecciones generales una vez logrado el restablecimiento de la paz. Victoriano Huerta fue derrocado el 13 de agosto de 1914, con los Tratados de Teoloyucan se entregó la capital al Ejército Constitucionalista y se disolvió el Ejército Federal. Tiempo antes de los tratados se habían reunido en Torreón los representantes de las divisiones del Norte y del Nordeste para terminar con las dificultades surgidas entre éstos y Carranza. De tales reuniones resultó el Pacto de Torreón, que limitaba, a título de modificaciones al Plan de Guadalupe, los poderes de Carranza y establecía varias medidas en beneficio de los obreros y campesinos mediante el repartimiento de tierras. Este Plan lo firmaron José Isabel Robles, Miguel Silva, Manuel Bonilla y Roque González Garza L., por la División del Norte, y Antonio I. Villarreal, Cesáreo Castro, Luis Caballero y Ernesto Meade Fierro por la del Nordeste. Carranza no aceptó el Plan de Torreón. Sin embargo la Convención de Aguascalientes de jefes militares, inaugurada en la ciudad de México el 14 de octubre y trasladada por Carranza a Aguascalientes, se derivó de ese plan. La Convención actuó en distintos lugares con diferentes titulares del Poder Ejecutivo; en Cuernavaca preparó el programa revolucionario que se firmó más tarde en Toluca el 24 de agosto, con diversas reformas políticas y sociales. Más adelante, la Soberana Convención Revolucionaria, integrada sobre todo por bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

X VI • Pre se n tación

O s ca r C ru z B a r n e y • X V I I

zapatistas, expidió el 18 de abril de 1916, en Jojutla, el Programa de Reformas Político-Sociales, ampliación del de Toluca. Por su parte, Carranza, ya separado de la Convención de Aguascalientes, inició su programa de reformas en Veracruz el 12 de diciembre de 1914, adicionando el Plan de Guadalupe con el lema “Constitución y Reforma” y una idea de conciliación de las diferentes facciones de la Revolución. Se consideraba necesaria la unificación de los diferentes grupos (Zapata, Orozco, Villa y la Convención) para que el gobierno provisional de Carranza lograra cumplir con el programa de la Revolución. De ahí las críticas a la actitud del general Villa, quien impedía el establecimiento de un gobierno preconstitucional. El Plan proponía la restitución de las tierras a los pueblos privados de éstas, la disolución de los latifundios y la formación de la pequeña propiedad mediante leyes agrarias. Se proponía además la reforma a la legislación civil, penal y mercantil, así como al procedimiento judicial, leyes de aguas, minas y la garantía del pleno goce de los derechos ciudadanos e igualdad ante la ley. Debido a la concentración de la tierra en manos de compañías deslindadoras, los latifundios creados mediante la interpretación de la ley del 25 de junio de 1856, con la que se terminó con la propiedad de las comunidades indígenas o de repartimiento, Venustiano Carranza buscó resolver el problema mediante la devolución de los bienes a los pueblos. Venustiano Carranza expidió el Decreto del 6 de enero de 1915, declarando nulas todas las enajenaciones de tierras, aguas y montes pertenecientes a los pueblos, otorgadas en contravención a lo dispuesto en la ley de 25 de junio de 1856, en cuyos considerandos se señala que una de las causas más generales del malestar y descontento de las poblaciones agrícolas de México ha sido el despojo de los terrenos de propiedad comunal o de repartimiento que les fueron concedidos por el gobierno virreinal como medio para asegurar la existencia de la “clase indígena” y que a pretexto de cumplir con la ley de 25 de junio de 1856 y demás disposiciones que ordenaron el fraccionamiento y reducción a propiedad privada de aquellas tierras entre los vecinos del pueblo al que pertenecían, quedaron éstas en poder de unos cuantos especuladores. Lo anterior provocó que los pueblos indígenas, privados de las tierras, aguas y montes que el gobierno virreinal les concedió y las con-

gregaciones y comunidades de sus terrenos, no han tenido otro recurso para sobrevivir que “alquilar a vil precio” su trabajo a los terratenientes. De ahí que como un acto de elemental justicia, fuera palpable la necesidad de devolver a los pueblos los terrenos de que habían sido despojados habiendo estado imposibilitados para defender sus derechos por falta de personalidad jurídica. Posteriormente, mediante la Ley agraria del 24 de mayo de 1915, expedida por el general Francisco Villa y dividida en 20 artículos, se recomendaba reducir las extensiones de tierras de propiedad agraria a límites justos y a la vez distribuir de manera equitativa las excedencias entre quienes carecieran de terrenos, a través de la expedición por parte de los estados, de las leyes agrarias correspondientes, en las que se fijarían las extensiones máximas a que debía quedar sujeta la gran propiedad agraria.3 Declaraba de utilidad pública el fraccionamiento de las grandes propiedades territoriales en la extensión que como máximo señalaren los estados.4 Finalmente debemos destacar la Ley agraria de la Soberana Convención Revolucionaria con la que se aceptaba el planteamiento agrario del Plan de Ayala y rechazaba el monopolio de la tierra por latifundistas. Se insistía en la necesaria acción restitutoria de terrenos, montes y aguas a las comunidades e individuos, sujeta a que poseyeran los títulos de propiedad con fechas anteriores a 1856.5 En la Constitución de 1917 quedó plasmada la política agraria en el artículo 27, cuyo texto original estuvo vigente durante cerca de 18 años, coexistiendo con igual rango con la ley del 6 de enero de 1915. La fracción VI del artículo 27 constitucional señaló: los condueñazgos, rancherías, pueblos, congregaciones, tribus y demás corporaciones de población que de hecho o por derecho guarden el estado comunal, tendrán capacidad para disfrutar en común las tierras, bosques y aguas que les pertenezcan o que se les haya restituido o restituyeren conforme a la ley de 6 de enero de 1915. Se modificó por primera vez el 10 de enero de 1934.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Medina Cervantes, José Ramón, Derecho Agrario, Harla, México, 1987, p. 137.

3

Lemus García, Raúl, Derecho agrario mexicano (sinopsis histórica), 3a.

4

ed., Limusa, México, 1978, p. 261. 5 Medina Cervantes, José Ramón, Derecho Agrario..., p. 139.

X VIII • Pre se n tación

O s ca r C ru z B a r n e y • X I X

El Congreso Constituyente Una vez reducidos los villistas y los zapatistas en 1916, Carranza expidió el 14 de septiembre de 1916 el decreto por el que reformaba el Plan de Guadalupe, y convocó a elecciones para un Congreso Constituyente que reformaría la Constitución vigente, integrado por representantes de los estados en proporción a la población, de acuerdo con la Constitución de 1857. El Congreso Constituyente se instaló en la ciudad de Querétaro y dió inicio a las juntas preparatorias el 21 de noviembre de 1916.6 El 1 de diciembre Carranza entregó su Proyecto de Constitución Reformada. La Comisión de Constitución estaba integrada por Enrique Colunga, Francisco J. Múgica, Luis G. Monzón, Enrique Recio y Alberto Román, auxiliada por una segunda comisión con los señores Paulino Machorro Narváez, Hilario Medina, Arturo Méndez, Heriberto Jara y Agustín Garza González. El proyecto del primer jefe se sometió a estudio y debate; se aceptaron, modificaron o adicionaron sus contenidos. El Constituyente de Querétaro se encargó de incluir importantes reformas en materia laboral y agraria que no quisieron dejarse en las leyes secundarias. Las modificaciones fueron suficientes para que el proyecto de reformas se convirtiera en una nueva Constitución. El 31 de enero de 1917 se firmó esa Constitución y se rindió por la tarde la protesta de guardarla tanto por parte de los diputados como del primer jefe. Si bien siempre se había hablado de reformar la Constitución de 1857, y en esos términos se hallaba la autorización del Congreso de Querétaro, de hecho se había expedido un nuevo texto constitucional, por lo que se le llamó Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos, que reforma la de 5 de febrero de 1857. Es decir, es una Constitución que reformó a otra Constitución.7

Juan de Dios Bojórquez. Nota Biográfica Nacido en San Miguel Horcasitas en el Estado de Sonora el 8 de marzo de 1892. En 1912 se recibió como ingeniero agrónomo en la Escuela Nacional de Agricultura de San Jacinto en la Ciudad de México. Formó parte de la revolución constitucionalista y estuvo especialmente involucrado con la reforma agraria. Fue diputado al Congreso Constituyente de 1916-1917 y posteriormente fungió como ministro en las embajadas mexicanas en Honduras, Guatemala y Cuba de 1921 a 1926, años en los que publicó sus primeros textos literarios. Entre 1934 y 1935 fue Secretario de Gobernación y Senador en 1964 por el Estado de Sonora. Fue miembro y presidente de la Sociedad Mexicana de Geografía y Estadística. Falleció en la ciudad de México en 1967.8 Utilizando el seudónimo de Djed Bórquez, José de Jesús Bojórquez tiene una amplia obra publicada. Entre sus textos destacan: • Yórem Tamegua : novela, Guatemala, Sánchez & de Guise, 1923. • El Héroe de Nacozari, México, Talleres Gráficos de la Nación, 1926. Otra edición de esta obra en La Habana, editorial El Siglo xx, 1926. • Pasando por París: notas de viaje, México, Lidan, 1929. • Sonot: libro semi-salvaje de amor y rebeldías Yori-Yaqui, 2 ed., México, Mundial, 1929. • Orientaciones de la Estadística en Mexico: conferencia sustentada en la Sociedad Mexicana de Geografía y Estadística, el 14 de mayo de 1929, México, D. F., s.e., 1929. • Obregón: apuntes biográficos, Prólogo de Luis L. León, México, Patria Nueva, 1929. • Forjadores de la revolución mexicana, México, Instituto Nacional de Estudios Históricos de la Revolución Mexicana, 1960.

6 Tena Ramírez, Felipe, Leyes fundamentales de México. 1808-1989, 15a. ed., Porrúa, México, 1989, p. 811. 7 Ibidem, p. 816.

Véase el Diccionario Porrúa de historia, biografía y geografía de México, Sexta edición, México, 1995, Tomo A-C, sub voce “Bojórquez, Juan de Dios”.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

8

X X • P re se n tación

• Hombres y aspectos de México en la tercera etapa de la revolución, México, Talleres Gráficos de la Nación,1963. • Plutarco Elías Calles, rasgos biográficos, México, pri, Comisión Nacional Editorial, 1976.

La Crónica del Constituyente Las crónicas de los debates constituyentes tienen una larga tradición en México. Pensemos en la obra de Francisco Zarco: Crónica del congreso constituyente (1856-1857) que se imprimiera con un estudio preliminar, texto y notas de Catalina Sierra Casasús por El Colegio de México en 1957 y del mismo autor la Historia del congreso extraordinario constituyente de 1856 y 1857 (Imprenta de Ignacio Cumplido, México, 1857, 2 tomos)9 que para facilitar su consulta Basilio Pérez Gallardo elaboró una Guía para consultar la Historia del congreso constituyente de 1856-57 que escribió y publicó el señor Don Franciso Zarco (Imprenta de Francisco Díaz de León, México, 1878). La primera edición de la Crónica del Constituyente apareció publicada en 1938 “relato ameno acerca del punto culminante en el pacto social mexicano, cuerpo de doctrinas y prácticas legales que nos gobierna y revela el sentido de Nación de nuestro pueblo…”10 Las ediciones que conocemos son: • Crónica del Constituyente, 2. ed., México, s.e., 1967. • Crónica del Constituyente, México, pri, cen, Comisión Nacional Editorial, Comisión Nacional de Ideología, 1985. • Crónica del Constituyente, Gobierno del estado de Querétaro, Instituto Nacional de Estudios Históricos de la Revolución Mexicana, Secretaría de Gobernación, 1992.

◆ 9 Esta obra se reeditó en 1956: Historia del Congreso Extraordinario Constituyendo (1856-1857), México, Estudio preliminar de Antonio Martínez Báez, Índices de Manuel Calvillo, El Colegio de México, 1956. 10 Burgos, Enrique, “Prólogo”, Bórquez, Djed (sic), Crónica del Constituyente, Gobierno del estado de Querétaro, Instituto Nacional de Estudios Históricos de la Revolución Mexicana, Secretaría de Gobernación, 1992, p. vii.

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Crónica del Constituyente

Dj e d B órqu e z

• 5 •

6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 11

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 13

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

14 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 15

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 17

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 19

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 3 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 43 •

4 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 47

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 49

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 53 •

5 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

6 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 6 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

6 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 6 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 65 •

6 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 67

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

6 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 69

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

70 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 7 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

7 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 7 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

74 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 75

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

76 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 7 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

78 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 79

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

8 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 8 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 85 •

8 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 8 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

8 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 8 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 9 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

9 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 9 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

9 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 9 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

9 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 9 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

9 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 9 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 0 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 10 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 0 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 10 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 0 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 10 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 0 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 10 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 0 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 10 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 111

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 1 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 113

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 14 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 115

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 1 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 117

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 1 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 119

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 2 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 12 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 2 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 12 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 2 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 12 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 2 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 12 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 2 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 12 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 3 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 13 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 13 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 3 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 13 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 3 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 13 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 3 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 13 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

14 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 141

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

14 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 143

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

14 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 145

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

14 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 147

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

14 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 149

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 15 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 5 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 15 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 5 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 15 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 5 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 15 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 5 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 15 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 6 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 16 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 6 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 16 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 165 •

• 167 •

1 6 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 169

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 70 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 17 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 7 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 17 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 74 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 175

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 76 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 17 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 78 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 179

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 8 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 18 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 8 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 18 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 8 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 18 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 8 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 18 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 8 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 18 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 9 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 19 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 9 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 19 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 9 4 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 19 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 9 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 19 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

1 9 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 19 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 0 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 0 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 0 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 0 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

◆ 205 ◆

2 0 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 0 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 0 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 0 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 1 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 11

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 1 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 13

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 14 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 15

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 1 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 17

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 1 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 19

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 2 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 2 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 2 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 2 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 2 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 2 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 2 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 2 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 2 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 2 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 3 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 3 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 3 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 3 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 3 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 3 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 3 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 3 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 3 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 3 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 4 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 4 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 4 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 4 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 4 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 4 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 4 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 247

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 4 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 49

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 5 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 5 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 5 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 5 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 5 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 5 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 5 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 5 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 5 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 5 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 6 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 6 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 6 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 6 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 6 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 6 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 6 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 267

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 6 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 69

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 70 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 7 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 7 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 7 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 74 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 275

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 76 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 7 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 78 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 279

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 8 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 8 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 8 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 8 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 8 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 8 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 8 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 8 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 8 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 8 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 9 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 9 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 9 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 9 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 9 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 9 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 9 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 9 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

2 9 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 2 9 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 0 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 0 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 0 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 0 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 0 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 0 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 0 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 0 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 0 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 0 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 1 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 11

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 1 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 13

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 14 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 15

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 1 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 17

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 1 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 19

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 2 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 2 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 2 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 2 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 2 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 2 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 2 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 2 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 2 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 2 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 3 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 3 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 3 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 3 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 3 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 3 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 3 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 3 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 3 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 3 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 4 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 4 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 4 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

• 343 •

3 4 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 4 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 4 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 347

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 4 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 49

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 5 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 5 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 5 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 5 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 5 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 5 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 5 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 5 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 5 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 5 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 6 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 6 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 6 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 6 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 6 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 6 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 6 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 367

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 6 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 69

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 70 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 7 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 7 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 7 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 74 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 375

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 3 7 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 78 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 379

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 8 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 8 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 8 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

• 383 •

3 8 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 8 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 8 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 8 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 8 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 8 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 9 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 9 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 9 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

• 393 •

3 9 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 9 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 9 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 9 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

3 9 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 3 9 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 0 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 0 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 0 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 0 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 0 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 0 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 0 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 0 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 0 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 0 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 1 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 11

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 1 2 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 13

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 14 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 15

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 1 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 17

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 1 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 19

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 2 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 2 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 2 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 2 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 2 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 2 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 4 2 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 2 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 2 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 3 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 3 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 3 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 3 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 3 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 3 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 3 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 3 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 4 3 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 4 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 4 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 4 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 4 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 4 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 4 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 4 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 447

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 4 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 49

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 5 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 5 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 5 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 5 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 5 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 5 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 5 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 5 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 5 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 5 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 6 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 6 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 6 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 6 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 6 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 6 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 467 •

4 6 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 69

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

470 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 471

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 473

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

474 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 475

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 477

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 479 •

4 8 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 8 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 8 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 8 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 8 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 8 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

4 8 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 4 8 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

Dj e d B órqu e z • 4 8 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

49 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 49 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 493 •

49 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 49 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

49 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 49 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

49 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 49 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 501 •

5 0 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 0 3

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 0 4 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 0 5

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 0 6 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 0 7

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 0 8 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 0 9

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 1 0 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 11

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

• 513 •

• 515 •

5 1 6 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 17

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 1 8 • Crón ica de l Constituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 19

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 2 0 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Dj e d B órqu e z • 5 2 1

bibl ioteca con s tit uc iona l in e h r m - iij

5 2 2 • Crón ica de l C onstituyente

biblioteca constituciona l inehrm - i i j

Crónica del Constituyente Se terminó de imprimir en abril de 2014, en los talleres de Impresora y Encuadernadora Progreso, S. A. de C. V. (iepsa). San Lorenzo núm. 244, Col. Paraje San Juan, Del. Iztapalapa, C. P. 09830, México, D. F. Su tiraje consta de 1000 ejemplares en papel Cultural de 90 gramos.

Dirección editorial Corrección de textos Asistencia editorial Digitalización de interiores Diseño y diagramación

Lourdes Martínez Ocampo A. Noel Gutiérrez González Oscar Zapata Instituto de Investigaciones Jurídicas-unam Juan José R. Trejo

Cuarta de forros Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget dolor. Aenean massa. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Donec quam felis, ultricies nec, pellentesque eu, pretium quis, sem. Nulla consequat massa quis enim. Donec pede justo, fringilla vel, aliquet nec, vulputate eget, arcu. In enim justo, rhoncus ut, imperdiet a, venenatis vitae, justo. Nullam dictum felis eu pede mollis pretium. Integer tincidunt. Cras dapibus. Vivamus elementum semper nisi. Aenean vulputate eleifend tellus. Aenean leo ligula, porttitor eu, consequat vitae, eleifend ac, enim. Aliquam lorem ante, dapibus in, viverra quis, feugiat a, tellus. Phasellus viverra nulla ut metus varius laoreet. Quisque rutrum. Aenean imperdiet. Etiam ultricies nisi vel augue. Curabitur ullamcorper ultricies nisi. Nam eget dui. Etiam rhoncus. Maecenas tempus, tellus eget condimentum rhoncus, sem quam semper libero, sit amet adipiscing sem neque sed ipsum. Nam quam nunc, blandit vel, luctus pulvinar, hendrerit id, lorem. Maecenas nec odio et ante tincidunt tempus. Donec vitae sapien ut libero venenatis faucibus. Nullam quis ante. Etiam sit amet orci eget eros faucibus tincidunt. Duis leo. Sed fringilla mauris sit amet nibh. Donec sodales sagittis magna. Sed consequat, leo eget bibendum sodales, augue velit cursus nunc.

crónica del conStituyente